De yogi wil licht en Eenzijn brengen in de versluiering op de vijf lagen (kosha’s) van ons bestaan. Deze lagen zijn: lichaam, energie, denken, intellect, spiritueel. In het westen spreken we vaak over lichaam-geest-ziel als de zogeheten ‘drie-eenheid’.
Hieronder meer informatie over het Annamaya kosha; het fysieke lichaam.
Het fysieke lichaam correspondeert met één van de elementen uit de natuur, namelijk de aarde. Als je je lichaam onderzoekt, ben je in feite bezig dit element van de natuur zelf te onderzoeken en je ontwikkelt de eigenschappen van de aarde in jezelf: compactheid, vorm, stevigheid, kracht.
Hatha yoga begint bij het lichaam. Dat is namelijk het meest tastbare. Het lichaam is als het ware het kind van de ziel; je moet het voeden en verzorgen. Bij spirituele ontwikkeling, is het niet de bedoeling om je lichaam te vergeten. Je bouwt een gezond, soepel en krachtig lichaam op, en hebt ook aandacht en gewaar zijn in je geest. Zo ga je steeds meer van de uiterlijke oefening over naar de innerlijke oefening, op zoek naar de diepere effecten van een asana (yogahouding).
Het lichaam ga je natuurlijk niet verwaarlozen, dat spreekt voor zich, maar het is ook belangrijk het niet teveel te verwennen. Yoga ziet het lichaam anders dan bijvoorbeeld in de sportwereld; daar wordt het lichaam vaak opgejaagd of over grenzen gejaagd door competitie. Het gaat er bij Yoga om het lichaam zodanig te behandelen dat het sensitief, gevoelig dus en zuiver wordt.
Hoe doe je dat dan? Dan gaan we terug naar Patanjali (van de Yoga Sutra’s), die zegt dat het gaat om: Sthira Sukham Asanam.
Sthira = stevig, onwrikbaar, volhoudend, blijvend, kalm, beheerst.
Sukha = comfort, verlichting, gelukzaligheid. De uitvoering van een asana is daarom onverstoord, onbewogen en kalm op alles niveaus, alle lagen (lichaam, geest, ziel).
Hoe ervaar je die integratie? Dit begint met gewaar-zijn.
Iedere porie van de huid is als het ware een oog. Je voelt de houding aan, corrigeert steeds. Je laat de intelligentie (van je mind) en van het voelen (van het hart) als het ware met met de spieren van je lichaam samensmelten. Belangrijk is hierbij het gevoel in de huid. Zodra het gevoel van de huid wegtrekt, is de asana saaier en ben je er minder bij aanwezig.
Er is altijd wel enige wil aanwezig (het gaat namelijk niet helemaal vanzelf), maar de hersenen moeten bereid zijn naar het lichaam te luisteren en te zien wat redelijk en verstandig is in relatie tot de capaciteiten van dat moment.
De intelligentie van het lichaam is volgens de yogi een feit. Je hoofd zegt soms iets anders dan je knie. Soms werkt het lichaam mee en soms (nog) niet. Gebruik dan je intelligentie om hierover na te denken; wat je zou kunnen doen om het lichaam mee te laten werken. Het gaat met vallen en opstaan, met kleine stapjes. Naast nederigheid van je hoofd, is dus begrip van het lichaam nodig. De huid voorziet onze buitenste laag van intelligentie (wijsheid) en in onze ‘kern’ ligt de innerlijke wijsheid. Als dat samengaat, dan ben je één, dan ben je compleet.
Het langzame bewegen wat je bij yoga doet, maakt het mogelijk te bespiegelen. Dit leidt tot bekwaam handelen, tot bewegen met intelligentie. Je bent dan zonder ego of trots gewaar van wat je doet. Je kijkt niet van buiten naar jezelf, maar van binnen. Je geeft jezelf van binnen aandacht en op het moment dat je aandacht geeft, ontstaat er iets, schep je iets. Deze schepping geeft leven en energie. Het maakt het dus bijvoorbeeld ook mogelijk om met de juiste aandacht door yogahoudingen vermoeidheid te boven te komen. Gewaar zijn in actie brengt energie terug en verjongt lichaam en geest. Het brengt leven en dynamiek! En daarom zijn asana’s dan ook dynamisch; soms letterlijk heel beweeglijk en in een flow, en anders maakt de adem ze dynamisch.
Je verlengt en verruimt vanuit je kern/midden/centrum tot aan de buitenste laag en zelfs nog iets verder. Je geeft het lichaamsgevoel de ervaring dat je in alle richtingen ruimte schept. Overstrekking treedt op als je je contact met je centrum verliest. Dus bijvoorbeeld de vloer probeert te bereiken zonder rekening te houden met de mogelijkheden van het lichaam. Je kan elke beweging beschouwen als een kunst op zich, waarbij het Zelf (of het bewustzijn) de enige toeschouwer is. Je houdt je aandacht bij jezelf; dus geen zorgen om wat anderen zouden kunnen zien. Niet fixeren op hoe ver je wilt komen, maar op de strekking zelf, op de juiste uitvoering. Strek noch te veel noch te weinig. Als iets wordt overstrekt, wordt iets anders onderstrekt. Als teveel strekking komt uit een opgezwollen ego (je wilt te graag, kijk mij nou!), dan komt er te weinig voort uit gebrek aan zelfvertrouwen. Zelfs als het lichaam stijf is, ga je ruimte aanbrengen. Dus altijd verlengen en verruimen. Dan creëer je ruimte en ruimte is vrijheid.
Dwing je lichaam niet. De asana past in het lichaam zoals het op dit moment is. Als de strekking gelijkmatig is, dan is er geen overspanning. Wel is er inspanning, dat is logisch. Maar bij te veel spanning wordt je moe en soms geïrriteerd of verstoord. De aandacht moet uiteindelijk passief en open zijn, dan is het meer ‘spirituele yoga’. Dat is ook wat Patanjali bedoelt wanneer hij zegt dat de inspanning inspanningsloos wordt. Dan wordt de perfectie van de asana benaderd. Of om het wat filosofischer te zeggen: dan er is verbinding met het oneindige Zijn, de oneindige Bron.
In iedere houding kan er uiteindelijk rust ontstaan. In de beoefening van asana bouw je je energie op, je stabiliseert, zodat je zo min mogelijk energie verliest. Je concentreert je op ontspanning terwijl je de strekking vasthoudt, dus niet op klemmen maar op ontspannen en openen. Dit is stilte in actie, ontspanning in actie. Als tong en keel ontspannen zijn, ontspant het brein ook meer. Denk hierbij ook aan het Vishudda chakra; het zuiverende chakra. Als je keel te gespannen is, ben je vaak meer met je ‘ego’ bezig in plaats van met je lichaam. Het is ook altijd belangrijk om de ogen te ontspannen. Je kan ook kijken zonder aan de buitenwereld aangehaakt te zijn. Dus een zogezegde rustige, ontspannen blik. Alsof je vanuit de achterste hoek kijkt, meer bij het oor. Dan wordt ook het achterste deel van de hersenen erbij betrokken, dat niet analytisch is. Het voorste deel van de hersenen houdt zich bezig met analyseren, organiseren en plannen. Dit is op zich nuttig als je efficiënt aan het werk wilt zijn, maar niet als het om de beleving van yoga gaat.
De inspanningloze inspanning wordt ook gekenmerkt door lichtheid; een kwaliteit van ‘spirit’. Zie jezelf als een gracieus, sierlijk, verruimend iemand, ook als dat op dat moment onwaarschijnlijk lijkt. Als je je lichtheid verliest, krimp je in elkaar, en wordt het eerder zwaar of duf. Je wervelkolom heeft als taak om je alert en open te houden. Dus hou wervelkolom in een ontspannen, alerte positie. De wervelkolom is eigenlijk nooit slap, maar van binnenuit op een zachte manier opgericht.
Terwijl je verlengt, handhaaf je de lichtheid. Je stijgt in de asana’s als het ware op om af te dalen, en je daalt af om op te stijgen. Er is dus zachtheid in het lichaam en lichtheid in de geest. Je bent nooit te strak in de beweging. Wel heb je natuurlijk een bepaalde spanning, die op de juiste momenten aanwezig is; de ‘juiste tonus’. Er is immers geen leven zonder spanning, echter teveel spanning is agressie en te weinig spanning is slapte. Juiste spanning is gezonde spanning, wat ook juiste ‘spiertonus’ geeft. Verlenging en rekking voelt als spanning, maar dat is iets anders dan stijfheid. Stijfheid maakt juist kwetsbaar en zorgt er zelfs voor dat je gemakkelijker je evenwicht verliest.
Je laat door yoga beoefening evenwicht ontstaan in beide zijden van het lichaam, en ook voor en achter. Soms ervaar je dat het heel verschillend is. De actieve zijde wordt a.h.w. de leraar van de inactieve om te zorgen dat beide actief zijn. Aan de zwakke zijde geef je dus normaliter iets meer aandacht. Denk er maar aan dat je ook eerder geneigd bent iemand te helpen of aandacht te geven die het wat lastig heeft, dan iemand die alles gemakkelijk af gaat. Zo moet je ook aandacht hebben voor de zwakkere zijde van het lichaam, maar te kan ook tevreden zijn met je sterkte kanten. Het werken in evenwicht, in balans gebeurt in ieder geval niet door krachtsinspanning of de wil, maar door het intelligent gebruiken van het lichaam. Dan is het ontspanning in actie. Om een deel van het lichaam correct in lijn en in evenwicht te brengen, werk je met je hele lichaam.
Waar het lichaam tijdens yogabeoefening niet actief is, werk je meestal in verlenging. Zo werk je gelijkmatig en probeer je in iedere asana de middellijn te vinden. Dat is het precieze heden. Evenwicht in het lichaam is de basis voor evenwicht in het leven. Evenwicht is de toestand van het heden, het hier en nu. Onze geest trekt ons naar het verleden en naar de toekomst, ze maakt zich zorgen, maakt plannen, vraagt zich dingen af. Het geheugen neemt je mee naar het verleden, mijmert, of heeft spijt. In een evenwichtig uitgevoerde asana is er geen verleden en geen toekomst. Hier worden verleden, toekomst en heden bijeengehouden en steeds opnieuw geschapen in het Nu.