In de Advaita Vedanta (non-dualiteit) is grenzeloos zijn, ruimte zijn, onze ‘ware natuur’. Het gevoel begrensd te zijn, dus niet vrij te zijn, is hier iets om te onderzoeken. Door dit zelfonderzoek kan je uit je ware natuur ontdekken. Hoe zit dat?
Aan het woord zijn filosoof Hein van Dongen en yogaleraren Hans Stoop en Jan Zachariasse. Zij zijn docenten bij Yoga&Vedanta in Doorn en geven een bijscholingscursus over ‘Wie ben ik?’ In dit vraaggesprek gaan ze in op de ontdekking van je ware natuur aan de hand van begrenzing en ontspanning op de verschillende lagen (fysiek, energetisch, mentaal) van ons bestaan, de zogeheten kosha’s.
Femke: Kan je iets vertellen over ons lichaam en yoga beoefening?
Hein: Volgens de yogatraditie is het eerste wat het bewustzijn van onszelf zal waarnemen het fysieke lichaam, of annamaya kosha. We worden geboren en gevormd, door het levende lichaam zijn wij deel van het gehele leven. Onze vorming door bijvoorbeeld genetische factoren, maar ook door wat we mee krijgen en meemaken, zorgt voor wat we noemen: conditioneringen. In het lichaam ervaar je het begrensd zijn als spanningen.
Jan: Het beoefenen van asana’s zorgt allereerst voor bewustwording van het lichaam zoals het op dat moment is, dus inclusief de spanningen en conditioneringen. Als je geen extra spanningen op wilt bouwen, dan is het van belang dat je yoga asana’s beoefent vanuit zogeheten open aandacht. Dit is een onpersoonlijke betrokkenheid. Er is dan geen bemoeienis met dat wat je tegenkomt, maar je ontvangt alles zogezegd open; een onbevangen ontmoeting. Zo kunnen spanningen afnemen of uiteindelijk zelfs geheel oplossen. Als je het namelijk niet open, accepterend ontmoet wat er gaande is, dan ontstaat er alleen maar strijd. Je wilt dan dat het ander is en zit je jezelf in de weg. Deze strijd geeft hernieuwde spanning.
Femke: Hoe zit dat dan met ontspanning en onze energie?
Hans: Naarmate het fysieke lichaam zich door yoga meer en meer ontspant, kan een subtielere laag van onszelf in het bewustzijn verschijnen: het energielichaam of pranamaya kosha. Deze laag voedt het fysieke lichaam en voorziet het van Prana: levenskracht en energie. Op plekken waar deze energie niet stroomt of geblokkeerd is, ontstaat disbalans. Specifieke (yoga) oefeningen, massagetechnieken maar ook Pranayama kan het energielichaam vrijmaken van deze blokkades en conditioneringen, waardoor de Prana vrijer stroomt. Ik geef zelf massages en zie vaak dat mensen zich daarna als herboren ervaren.
Femke: Wat is de relatie vervolgens met onze geest?
Hein: Ik praat in dit verband liever over mind dan over geest. Geest is een woord dat gemakkelijk christelijke en spirituele associaties kan hebben. De mind is meer het terrein van onze gedachten die overigens nauw verweven zijn met emoties en gevoelens. Ontspanning geeft een ruimere blik. Je bent helderder en dit geeft een betere toegang tot en meer inzicht in mentale processen. We hebben het dan over het manomaya kosha. Ook hier bevinden zich conditioneringen, die ervoor zorgen dat wij vervormd of gekleurd waarnemen. Ons handelen is – reactief, onbewust – vaak bepaald door deze gekleurde waarneming.
Hans: Iedereen herkent waarschijnlijk wel bij zichzelf of anderen dat ideeën en overtuigingen erg hardnekkig kunnen zijn. Als je stilzit in meditatie, geeft de stilte je de ruimte om mentaal emotionele processen in het bewustzijn te laten verschijnen. Deze processen zijn zo snel en vluchtig, dat we ze in het dagelijks leven over het algemeen minder goed waarnemen. Het oplossen van conditioneringen van emoties en gedachten leidt tot handelen dat in de Tao Te Ching beschreven wordt als: Wei wu wei (doen door niet te doen).
Femke: Maar wat hebben we hier dan aan?
Jan: Ik zou nu direct kunnen vragen: wie wil hier iets aan hebben? Vanaf het moment dat we geboren worden, is er die diepmenselijke kracht aanwezig om te ontdekken wie of wat ik ben. Ontspanning op alle lagen van ons bestaan, zoals mijn collega’s zojuist over de kosha’s vertelden, zorgt ervoor dat wij steeds helderder kunnen waarnemen wat wij zijn en wat wij niet zijn.
Door de heldere waarneming kom je in contact met de laag van wijsheid: de vijnanamaya kosha. Deze laag is echter vertroebeld door herinneringen die in ons onderbewuste opgeslagen liggen en de identificatie hiermee. Steeds diepere stilte en ontspanning zorgt ervoor dat ook deze conditioneringen zich oplossen. Als het lichaam bevrijd is van geconditioneerde spanningen en weerstanden en het zogeheten energielichaam actief is, komt het spontaan tot een meditatieve staat van zijn. Dit is een gesteldheid die je kan omschrijven als: wachten zonder te wachten. Je kan dit ook een staat van bewust-zijn noemen. Maar zolang er iets in jou werkzaam is dat in deze meditatieve staat van zijn wil zijn, dan werkt dat averechts. De persoonlijke wil zit je dan in de weg.
Femke: Dit klinkt prachtig, maar hoe doe je dat dan, als je in feite niets hoeft te doen?
Hans: Toegewijd blijven aan je yoga en meditatiebeoefening. Als er vragen zijn die steeds terugkomen en je blijft je begrensd en gespannen ervaren, of je voelt je niet jezelf, dan kan hulp van een leraar nodig zijn. Vanuit de Vedanta zijn er hiervoor satsang bijeenkomsten. Deelnemers stellen hun vragen dan aan een leraar. Deze zet je dan weer op een bepaald spoor, zodat je zelf tot antwoorden en inzichten komt. Want iedereen heeft de antwoorden als het ware al in zich. Zo’n leraar wijst je de weg, maar je moet wel zelf lopen.
Femke: Hoe zit dat dan met praktische yogabeoefening, dus op je uitgerolde matje?
Jan: Yoga beoefenen vanuit non-dualiteit is dus meer de kunst van het ontspannen op alle lagen van je bestaan, dan een oefening om iets te willen of te moeten presteren of bereiken. Het gaat niet over mooie yoga plaatjes of goed zijn in yoga, maar over volledige acceptatie van wat ik ben op dit moment. Dus van het prettige en onprettige, waarbij verdediging tegen wat dan ook in mezelf is losgelaten. In die nieuwe openheid kan het besef ontstaan van je ware natuur, die grenzeloos is.
Hein: Dat kunnen mensen inderdaad ervaren in de stilte bij yoga of meditatie, en in wezen zijn zij dan in een staat van yoga; het verbonden zijn. Het zijn bijzondere momenten; als een cadeau dat je zomaar krijgt. Ik zou zeggen: als het je overkomt, neem het in dankbaarheid aan.
Dit artikel is gepubliceerd in het Tijdschrift voor Yoga, zomer 2021
Femke Dekkers